Dzisiejszy świat zdominowany przez
społeczne, ekonomiczne układy coraz częściej zaczyna przypominać pajęczą sieć,
której wielkości i końca nie jesteśmy wstanie przewidzieć. Podobieństwo naszego
środowiska do świata owadów, bierze się stad, że jako twórcy przestrzeni
egzystencjalnej, nigdy nie przestajemy jej udoskonalać.
Gdy wydaje nam się, że tworzenie naszego
mikroświata już dobiegło końca, nagle pojawiają się kolejne potrzeby, które
musimy zaspokoić. Pracujemy więc dokładnie tak samo jak pająk, który stale
powiększa swoją sieć w celu uzyskania lepszej stabilizacji. Jako budowniczy i
architekci przestrzeni społecznej również zmierzamy do osiągnięcia poczucia
satysfakcji, bezpieczeństwa i emocjonalnego spełnienia. W osiągnieciu tego celu
pomaga nam niewątpliwie społeczeństwo konsumpcyjne, nastawione na pomnażanie
przedmiotów budujących nasz świat i tożsamość, która musi być spójna
z zewnętrzną oprawą zamieszkiwanego środowiska. Zdaniem Anthony’ego Giddens‘a
„poszukiwanie własnej tożsamości jest więc problemem nowoczesnym i wywodzi się
pewnie z zachodniego indywidualizmu ”[1], któremu coraz częściej ulega młodzież,
poszukująca własnego ja i stylu życia, wyróżniającego ich z pośród bezbarwnego
tłumu, szkolnej rzeczywistości. W kulturze masowej zdominowanej przez obrót
pieniądza, znalezienie odpowiedniej tożsamości nie jest trudne, większy problem
pojawia się wtedy, gdy sam właściciel nie potrafi odczytać swoich pragnień,
emocji i bezmyślnie przyjmuje tożsamość bohaterów telewizyjnych lub kolegów.
„Cudza osobowość” szybko zaczyna uwierać szczególnie, że łączy się ona z
określonym sposobem życia, często bardzo różniącym się od tego jakie
licealista/ gimnazjalista prowadził wcześniej. Dlatego „opatrzone markami style
życia […] stały się do pewnego stopnia tożsamościami zastępczymi, formami
nabytego charakteru, które są wstanie przeniknąć, aż do sedna osobowości. Zajmują
miejsce tradycyjnych cech etnicznych i kulturowych, tłamszą dobrowolne aspekty
tożsamości, które sami sobie wybieramy”[2], co może być przyczyną wielu problemów
wychowawczych. Szczególnie interesujący obraz poszukiwania własnej ścieżki
życia i osobistego JA, został przedstawiony w serialu Wojciecha Adamczyka –
„Ranczo”, pod postacią Klaudii, granej przez Martę Chodorowską. Szybkość z jaką
córka wójta porzucała określony płaszcz tożsamości, poglądów
i przyszywanych cech charakterologicznych, dla innego bardziej zgrabnego
fasonu, stał się przedmiotem dyskusji psychologicznych a nawet socjologicznych.
Wykreowana dla potrzeb filmu postać, nie była jednak do końca fałszywa. W
naszym kraju wielu jest młodych ludzi, którzy tak jak serialowa Klaudia,
mozolnie poszukuje indywidualnego JA, w myśl zasady refleksyjnego projektu
tożsamości mówiącego o tym, że „ jesteśmy nie tym czym jesteśmy, ale tym, co z
siebie zrobimy”.[3] Dlatego rodzice i nauczyciele muszą być
czujni na to jakie cechy tożsamości przyjmuje dziecko. Tym bardziej, że branding
tożsamości zastępczych jest propagowany w wielu programach telewizyjnych , do
których łatwy dostęp mają młodzi odbiorcy. Źle odczytane sygnały medialne i
odwieczny, przereklamowany, kult ciała (min. tzw. bioreksja) - łącząca się z
problemem tożsamości osobowej, powoduje problemy emocjonalne, nerwice a w
najgorszym przypadku wywołuje chorobę ciała i duszy zwaną anoreksją czy bulimią
. „Anoreksja to przede wszystkim zaburzenia okresu dorastania, gdy zmieniające
się ciało koncentruje uwagę, a niepewność własnej atrakcyjności jest dla
nastolatek szczególnie dręcząca”[4]. Problem odrzucenia i niedostosowania się do
grupy, nawet w sferze atrakcyjności, który ciąży wielu nastolatkom sprawia, że
stają się zbyt dużymi indywidualistami . W zależności od tego jaki
wachlarz elementów przyjmą w budowaniu i kreowaniu własnego wizerunku, mogą
polepszyć swoje kontakty z otoczeniem lub stać się jeszcze bardziej wycofani . Na
przyjmowanie nie do końca pozytywnych tożsamości subkulturowych narażeni są w
szczególności uczniowie z tzw. rodzin rozszerzonych. „W społeczeństwie
separacji i rozwodów rodzina nuklearna wytwarza całą nową gamę więzi”[5], które mogą spowodować utożsamianie się
gimnazjalisty / licealisty z subkulturą EMO lub tzw. Galeriankami. Obie grupy,
będące oznakiem nowoczesnej, negatywnej tożsamości są wytworem niestabilności
rodziny nuklearnej, i działaniem marketingowców , który na siłę wytwarzają
pustkę konsumpcyjną w młodych odbiorcach i poczucie przynależności do
określonej marki. Marki, która staje się przy okazji wyznacznikiem modnego dziś
indywidualizmu. Dlatego coraz więcej gimnazjalistów i licealistów w
poszukiwaniu własnego ja staje się ofiarami tożsamości komercyjnej
w swojej postaci: uproszczonej i heteronomicznej powodującej chaos i
infantylizację starszej młodzieży, która w biegu ku upragnionej dorosłości, nagle
przestaje się rozwijać. Prawda jest taka, że to nie my decydujemy kim jesteśmy
a rynek dóbr , który cichaczem próbuje wmówić młodzieży i nam dorosłym kim
chcemy być. To czy wytrwamy w tej przybranej tożsamości okaże się dopiero z
czasem lub też przyzwyczaimy się do własnego, wystylizowanego JA na tyle, że
zatracimy własną zewnętrzną osobowość. Nie zauważymy, jak bardzo wyprodukowany,
zindywidualizowany według gustu styl życia nas uwiera. Dlatego nauczyciele i
rodzice nie powinni zbyt często opierać się na teorii uczenia się na własnych
błędach, obowiązkiem opiekunów jest stanie się niewidzialnym opiekunem dziecka
na drodze poszukiwania siebie.
Literatura:
Barber B. R;Skonsumowani, jak rynek
psuje dzieci infantylizuje dorosłych i połyka obywateli, Warszawa : Wydawnictwo
Literackie Muza SA (2009)
Giddens A;Nowoczesność i tożsamość,
Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN (2006)
Giddens A; Przemiany intymności:
seksualność, miłość, erotyzm we współczesnych społeczeństwach, Warszawa:
Wydawnictwo naukowe PWN (2006)
Lindstrom L; Dziecko reklamy, Warszawa :
Świat Książki (2005)
Woźniak– Krakowian A; Postrzeganie
ciała, piękna i urody – wyznaczniki i konsekwencje społeczne [w] Pedagogika
Społeczna, nr 1 (2009)
[1] Giddens A; (2006) Nowoczesność i
tożsamość, Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, str.104 [2] Barber B. R; (2009) Skonsumowani, jak
rynek psuje dzieci infantylizuje dorosłych i połyka obywateli, Warszawa :
Wydawnictwo Literackie Muza SA, str. 261 [3] Giddens A; (2006) Nowoczesność i tożsamość,
Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, str. 10.[4] Woźniak– Krakowian A; (2009) Postrzeganie
ciała, piękna i urody – wyznaczniki i konsekwencje społeczne [w] Pedagogika
Społeczna, nr 1,s. 82-84 [5] Giddens A; ( 2006) Przemiany intymności:
seksualność, miłość, erotyzm we współczesnych społeczeństwach, Warszawa:
Wydawnictwo naukowe PWN, str. 120