Artykuł z kwartalnika "Terapia Specjalna"
Trening słuchowy
Metodą Tomatisa® – analiza przypadku
Rosnąca liczba dzieci i młodzieży z trudnościami
rozwojowymi sprawia, że jednym z najistotniejszych wyzwań dla terapeutów
pracujących w obszarach logopedii, pedagogiki, psychologii staje się wdrożenie
nowoczesnych i skutecznych metod wspomagających rozwój. Naprzeciw temu
zapotrzebowaniu wychodzi już dobrze znana w Polsce certyfikowana Metoda
Tomatisa®.
Metoda przeznaczona jest dla osób m.in. z trudnościami w koncentracji uwagi, z zaburzeniami przetwarzania słuchowego, z trudnościami w spontanicznym nabywaniu umiejętności szkolnych oraz innymi trudnościami, które bezpośrednio wiążą się ze zdolnościami słuchowymi (np. analizą i syntezą słuchową). Warto zwrócić uwagę na to, że trening słuchowy Metodą Tomatisa® jest skuteczny także w pracy z osobami z nadwrażliwością słuchową, zjawiskiem często niesłusznie kojarzonym z osobami starszymi.Uogólniając, metoda polega na wszechstronnej stymulacji umiejętności tzw. aktywnego słuchania. Rozróżnienie przez twórcę metody, dr. Alfreda Tomatisa (francuskiego otolaryngologa), procesu słyszenia (proces bierny, uwarunkowany sprawnie działającym narządem słuchu) od słuchania (proces aktywny, nazywany także uwagą słuchową) pozwoliło na rozwinięcie techniki, która trwale poprawia zdolność do świadomego kierowania uwagi na otoczenie i/lub na własną mowę wewnętrzną. Rozróżnienie między słyszeniem a słuchaniem wydaje się oczywiste, gdy przypomnimy sobie konsultowanych klientów, którzy mimo prawidłowych wyników obiektywnych badań słuchu skarżą się np. na trwałe w czasie trudności z rozumieniem mowy lub towarzyszącą im męczliwość podczas spotkań lub po pracy, gdzie muszą skupiać się, rozmawiając z innymi osobami.Należy jednak zaznaczyć, że powodzenie nomen omen wszelkiej techniki terapeutycznej jest uzależnione przede wszystkim od prawidłowego procesu diagnostycznego, którego efektem powinno stać się – o ile to możliwe – przybliżenie do źródła trudności pacjenta oraz jego przyczyny. Niejednokrotnie zatem przed przystąpieniem do treningu słuchowego należy przeprowadzić obiektywne badanie słuchu, które pozwala na potwierdzenie stawianej w procesie zbieranego wywiadu oraz testów, hipotezy o tym, że narząd słuchu pracuje prawidłowo, a czynnikiem odpowiedzialnym za obserwowane u klienta trudności jest niewłaściwie działający funkcjonalny aspekt słuchowy.Ilustracją możliwości zastosowania metody u osób z głębokimi zaburzeniami uwagi słuchowej niech będzie przypadek Zosi. Do pracowni zgłosiły się matka z 14-letnią córką. Powodem konsultacji były „znaczne trudności szkolne”. Już podczas wywiadu problemem wiodącym wydawały się poważne zaburzenia koncentracji uwagi, opisywane przez Zosię jako: „nienadążanie za nauczycielem; czasem po prostu nie rozumiem; nie wiem, co do mnie mówią; męczę się szybko; odpadam na lekcjach”.Co więcej, w rozmowie z nią zwracały uwagę bardzo ubogie wypowiedzi. Rozwój w pierwszych latach życia wydawał się prawidłowy: dziecko nie musiało korzystać z terapii logopedycznej, ale „mówiła niewiele”, późno zaczęła budować proste zdania (w wieku 3,5 roku). W czwartej klasie szkoły podstawowej Zosia wyraźnie zaczęła „odstawać od grupy” z powodu trudności w koncentracji uwagi oraz problemów, jak napisano w opinii z Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej: „[…] ze zrozumieniem bardziej skomplikowanych wypowiedzi zarówno w formie ustnej jak i pisemnej”. Wykonane wtedy badanie inteligencji testem Wechslera wykazało ogólny iloraz inteligencji w przedziale dla normy wiekowej, jednak profil wskazywał na znaczną dysharmonię między badanymi zdolnościami (II ogólne = 92, skala werbalna = 77 (!), skala niewerbalna = 110). Przeprowadzone badania neurologiczne, w tym badanie EEG (sugestią było „odpadanie na lekcjach”, interpretowane jako potencjalne napady padaczkowe o typie „wyłączeń”) oraz audiologiczne, nie wykazały odstępstw od normy. Na podstawie przeprowadzonych badań wydano opinię o „dostosowaniu wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb rozwojowych”. Po trzech latach, mimo systematycznej pracy pedagogicznej, zajęć z korepetytorami, nie następowała żadna poprawa – co więcej, zaczęły pojawiać się poważne trudności emocjonalne o typie fobii szkolnej. Ponownie wykluczono problemy ze słuchem. Wykonano badanie uwagi słuchowej zgodnie z protokołem Metody Tomatisa®, które wykazało znaczną nadwrażliwość słuchową dla obu uszu, trudności z dyskryminacją wysokości dźwięków oraz trudności z lokalizacją źródła dźwięku. Pogłębione badanie audiologiczne wskazało na występowanie u Zosi centralnych zaburzeń przetwarzania słuchowego. Po odbyciu treningu słuchowego Tomatisa® umiejętności tej 14-latki uległy znacznej zmianie, na co wskazywały zarówno wyniki testu uwagi słuchowej, jak i przede wszystkim sposób jej funkcjonowania. Zosia zaczęła znacznie lepiej rozumieć mowę. Od tego momentu pojawił się efekt „kuli śnieżnej”. W wyniku procesów plastyczności mózgu, uruchomionego podczas treningu, umiejętności słuchowe zaczęły szybko przyrastać. Zosia zaczęła kierować uwagę na rozmówcę, pojawiły się znacznie bogatsze treściowo zdania, zarówno w mowie, jak i piśmie (!). W konsekwencji diametralnej poprawie uległo funkcjonowanie szkolne pacjentki. Po roku od zakończenia treningu przeprowadzono test inteligencji Wechslera, który wskazywał na poziom inteligencji powyżej normy dla wieku (II = 129, II werbalne = 87 vs. II niewerbalne = 155). Można powiedzieć, że Zosia uwolniła swój potencjał, dotychczas zamknięty w doznaniach świata wewnętrznego.
Trening słuchowy Metodą Tomatisa® prowadzony przez
licencjonowanego konsultanta jest metodą przeznaczoną dla szerokiej grupy
odbiorców, przede wszystkim tych, u których mimo sprawnie działającego narządu
słuchu występują trudności z rozumieniem mowy, komunikacją, a w konsekwencji ze
spontanicznym uczeniem się czy rozwojem umiejętności społecznych. Pamiętajmy
jednak, że dobór metody jest uzależniony od dobrej diagnozy „źródła” problemu
pacjenta.
Metoda Tomatisa® jako metoda wspomagająca pracę terapeutyczną
Metoda Tomatisa® jest programem pedagogicznym mającym na celu poprawę procesów przetwarzania słuchowego, dzięki którym uczymy się i poznajemy świat. Podnosi koncentrację, ułatwia naukę, redukuje stres.Seanse słuchowe Metody Tomatisa® pomagają nauczyć mózg oraz ucho prawidłowej analizy dźwięków. Realnie wspomagają rozwój mowy – zarówno w zakresie języka ojczystego, jak i języków obcych. Pomagają odzyskać emocjonalną równowagę, lepiej się koncentrować oraz komunikować z innymi. Dzięki temu Metoda Tomatisa® idealnie wpisuje się jako metoda wspomagająca pracę terapeutyczną m.in.: logopedyczną, pedagogiczną, psychologiczną czy sensoryczną.
Zuzanna (6 lat) z zespołem Jouberta Dziewczynka porusza się samodzielnie raczkując. Rozumie proste polecenia. Zuzia nie lubi głośnych dźwięków, nie czuje się komfortowo dotykając piasku, materiałów sypkich, trawy, kisielu.W ocenie rozwoju motoryki stwierdza się opóźnienie za względu na zespół Jouberta (hipotomia mięśniowa). Napięcie mięśniowe w obszarze orofacyjnym jest bardzo niskie. Pomimo tego dobrze radzi sobie z gryzieniem i żuciem, pije z kubka. Wokalizuje i naśladuje melodię wypowiedzi. Wykonuje proste, często wykonalne polecenia. Rozumienie odbywa się na podstawie słów kluczy, głównie rzeczowników. Zuzia nie wskazuje, ale przynosi rzecz na której jej zależy (pilot, żeby włączyć jej telewizor, zabawkę, żeby zaśpiewać związaną z zabawką piosenkę). Dziewczynka komunikuje się głównie postawą całego ciała i jego ruchem, ożywieniem oraz wokalizowaniem.Zuzia wymaga intensywnej terapii prowadzonej przez wielu specjalistów. Z uwagi na specyfikę zaburzenia zaleconą ma stymulację wszystkich sfer rozwoju. Terapia jest przede wszystkim nastawiona na rozwijanie umiejętności komunikacji, mowy i języka, kompetencji społecznych oraz usprawniania ruchowego. Jedną z wielu terapii na którą zdecydowali się rodzice dziewczynki była stymulacja Metodą Tomatisa®.Test uwagi słuchowej był niemożliwy do wykonania u dziewczynki. Terapię przygotowałam na podstawie szczegółowego wywiadu z matką, opinii innych specjalistów oraz biorąc pod uwagę specyfikę zaburzenia jakim jest Zespół Jouberta.Ze względu na ogromną nadwrażliwość słuchową oraz nadwrażliwość dotykową w obrębie głowy nie było mowy o przygotowaniu terapii z wykorzystaniem zestawu ze słuchawkami. Terapię rozpoczęłam od Tomatis® Bone Conduction Kit – rozwiązaniem idealnym do pracy z dziećmi nadwrażliwymi oraz z osobami z hipotonią lub z opóźnieniami w rozwoju sensoryczno-motorycznym. Pierwsze 2 etapy terapii Zuzia miała przy użyciu specjalnej rękawicy i pasa wyposażonych w moduł przewodnictwa kostnego podłączonych do TalksUp®. W trzecim etapie terapii postanowiłam spróbować połączyć pas z modułem kostnym z zestawem słuchawkowym. I udało się – coś co kiedyś było niemożliwe – Zuzia dała sobie założyć słuchawki. Czwarty etap to już terapia tylko z wykorzystaniem zestawu słuchawkowego z TalksUp®.
– Myślę, że najbardziej zauważalnym efektem u Zuzi jest
mniejszy lęk przy występowaniu nagłych, niespodziewanych dźwięków. Dziewczynka
wcześniej reagowała płaczem, zatykaniem uszu. Obecnie jest częściej dźwiękiem
zainteresowana, lubi, kiedy opowiada jej się, co słyszy w tym momencie. Nawet
przy bardzo silnych bodźcach (np. przejazd pociągu, stacja jest zaraz obok
gabinetu terapeutycznego) Zuzia nie zatyka uszu, nie reaguje lękiem. Trudno
było też zaakceptować dziewczynce dźwięki, które sama wytwarzała np. dmuchając
w gwizdek, różnego typu dmuchajki. Teraz, nawet gdy uda jej się bardzo mocno
dmuchnąć, nie ma reakcji zbierania, a potem płaczu czy zatykania uszu. Zuzia
bardzo polubiła też wykorzystywanie w czasie zajęć śpiewu, rytmu, tempa.
Sprawia jej ogromną radość, kiedy w czasie zajęć śpiewam, zmieniam tempo mowy
lub śpiewu, kiedy robię pauzy w śpiewie lub mówieniu, a ona ma za zadanie
zareagować, wykonać jakąś czynność np. bardzo lubi, kiedy jej zadaniem jest
otworzyć buzię do stymulacji spoczynkowej pozycji języka wtedy, gdy przestanę
śpiewać. Dopomina się też powtarzania zadań z wokalizowaniem, kiedy na
samogłoskach powtarzam melodie klasyczne (Griega, Prokofiewa). Zuzi przestało
również przeszkadzać, kiedy mówię lub śpiewam głośno. Poprzez muzykę łatwiej
nawiązać z dziewczynką kontakt, częściej nie tylko reaguje na komunikaty słowne,
ale – co jeszcze ważniejsze – muzyka, rytm, tempo, natężenie dźwięku
umożliwiają, może to nieodpowiednie słowo, jakby wywołują, wyzwalają u Zuzi
inicjowanie kontaktu z drugą osobą. – podsumowuje dotychczasowe efekty terapii
Metodą Tomatisa®, Maria Wiśniewska, neurologopeda pracująca na co dzień z
Zuzią.
Kalina (7 lat) z zaburzeniami Integracji Sensorycznej i jąkaniemKalina wykazuje nadwrażliwość sensoryczną w obrębie dwóch układów sensorycznych: układu dotykowego oraz słuchowego. Dziewczynce przeszkadzają niektóre faktury. Nie lubi, gdy jej dłonie są brudne. Kalina wykazuje nadwrażliwość układu słuchowego. Przeszkadzają jej niektóre dźwięki pochodzące z najbliższego otoczenia, nie lubi hałasu.U Kaliny są problemy motoryczne o podłożu sensorycznym: problemy z przekraczaniem linii środkowej ciała – trudności z używaniem ręki, stopy bądź oka po przeciwnej stronie ciała.U dziecka występuje problem z selekcją bodźców słuchowych i wzrokowych. Rozpraszają ją bodźce płynące z zewnątrz przez co występują trudności z koncentracją uwagi. Ciężko jest jej skupić się na danej aktywności. Uniemożliwia to uzyskanie dostatecznej ilości bodźców płynących z podjętej aktywności w celu ich zapamiętania i późniejszego wykorzystania. Będąc w środowisku wielobodźcowym, dziewczynka przeskakuje z jednej aktywności w drugą.Kalinka uczęszcza na terapię logopedyczną ze względu na nieprawidłową realizację głosek szeregu szumiącego. Dodatkowo jąka się.Terapię dla Kaliny przygotowałam na podstawie testów uwagi słuchowej i wywiadu z rodzicami. Rodzice zgłosili się do mnie z problemem jąkania się córki. Terapię rozpoczęłam od stymulacji strefy przedsionkowej. Podczas terapii Metodą Tomatisa® Kalinka była cały czas pod kontrolą terapeuty SI. Dopiero przy uregulowaniu w pierwszej strefie przeszłam do stymulacji drugiej strefy. Tu ważną częścią terapii była faza aktywna czyli stymulacja dziecka własnym głosem.– Dziewczynka przychodząc na diagnozę sensoryczną, była dzieckiem wycofanym z powodu zaburzenia mowy (jąkanie się), powodowało to u niej obniżoną samoocenę. Podczas badań stwierdzono u Kaliny zaburzenia procesów przetwarzania sensorycznego pod postacią zaburzeń modulacji sensorycznej (podreaktywność układu proprioceptywnego i przedsionkowego oraz zaburzenia układu słuchowego). Dziewczynka była dzieckiem dystraktywnym koncentrowała się na elementach nieistotnych. Niekiedy przeskakiwała z aktywności w aktywność. Dzięki połączeniu terapii Integracji Sensorycznej oraz Metody Tomatisa® u Kaliny zauważono znaczne postępy. W terapii kładziono duży nacisk na normalizację wrażeń pochodzących z układu przedsionkowego co wpływało na poprawę funkcjonowania układu słuchowego. Należy tu pamiętać, że system przedsionkowy oraz słuchowy są ściśle ze sobą powiązane, ponieważ wychodzą z tego samego nerwu czaszkowego (VIII). J. A. Ayres twórczyni metody SI zauważyła podczas swoich badań (1979 r.) ścisłe powiązanie między stymulacją przedsionkową, a treningiem słuchowym. Dzięki połączeniu tych dwóch metod zauważono znaczny wzrost koncentracji uwagi na zadaniu, poprawę płynności mowy (brak jąkania się), poprawę koordynacji ruchowej, a co najważniejsze u Kalinki wzrosła samoocena. Co jest bardzo ważnym aspektem w funkcjonowaniu dziecka. Dzięki odpowiednio dobranym celom terapeutycznym nie zauważono żadnych niepożądanych zachowań u dziecka. – podsumowuje naszą współpracę Paulina Breńska-Komła, terapeuta i diagnosta Integracji Sensorycznej.
Trening słuchowy Metodą Tomatisa®
www.tomatis.com